التوحید (کتاب)

کتابی است از شیخ صدوق که روایات در باب توحید را با دسته بندی موضوعی در خود جمع نموده است.

مؤلف

محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی (۳۰۵ -۳۸۱ق) متولد شهر قم، معروف به شیخ صدوق و ابن بابویه، از بزرگ‌ترین محدّثین قرن چهارم هجری به شمار می‌آید. کتاب من لایحضره الفقیه از کتب اربعه شیعه اثر اوست. و از آثار وی: مدینة العلم، كمال‌الدین و تمام النعمة، التوحید، الخصال، معانی الأخبار، عیون أخبار الرضا(ع)، أمالی شیخ صدوق، المقنع فی الفقه، الهدایة (فی الأصول و الفروع) می باشد. از اساتید وی می توان به محمد بن حسن بن احمد بن ولید، حمزة بن محمد بن احمد بن جعفر بن محمد بن زید بن على(ع)، ابوالحسن، محمد بن قاسم اشاره کرد.

معرفی اجمالی كتاب

این اثر مشهور به «توحید صدوق» یا «توحید ابن بابویه» است. موضوع كتاب، روایات حضرت رسول خدا صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام درباره توحید، شناخت ذات، صفات، اسماء و افعال خداوند متعال و دیگر مباحث مهم كلامی است. این كتاب در شناخت خداوند متعال و معرفی دیدگاه شیعه درباره مباحث توحید كتاب ارزشمندی است.

كتاب توحید مانند دیگر كتابهای شیخ صدوق پیوسته مورد توجه علماء و فقهای شیعه قرار داشته و از معتبرترین اصول روایی شیعه بشمار می آید. روایات آن نیز در بسیاری از مجموعه های روایی شیعه مانند بحارالانوار آمده و به آن ها استناد شده است.

شیخ صدوق درباره انگیزه نگارش این كتاب می گوید: «امری كه موجب گشت تا این كتاب را به رشته تحریر درآوردم، این بود كه دیدم برخی از مخالفان به علمای شیعه نسبت تشبیه و جبر می دهند. دلیل آن ها روایاتی بود كه در كتاب های شیعه دیده بودند و با ناآگاهی از معانی و تفسیر آن ها، معانی غلط برای آن ها بیان می كردند و با این كار چهره مذهب ما را در برابر مردم، زشت و ناپسند نشان می دادند. من هم به قصد قربت به درگاه الهی اقدام به نگارش این كتاب در توحید و نفی تشبیه و جبر نمودم».

این كتاب مشتمل بر 583 حدیث است و مؤلف آن را در 67 باب تنظیم كرده است. بعضی از عناوین كلی كتاب عبارت اند از: پاداش یكتاپرستان و عرفا، یكتاپرستی و نفی تشبیه، معنای واحد، توحید و موحد، معنای قل هو الله احد، اثبات جسم نبودن و صورت نداشتن خدا، روایاتی درباره دیدن خداوند، قدرت، صفات ذات و صفات افعال، تفسیر «كل شی هالك الاّ وجهه»، تفسیر آیه «والارض جمیعاً قبضته» (سوره زمر، آیه 67)، نفی زمان و مكان و حركت از خداوند متعال، اسماء الله، اثبات حدوث عالم و مباحث مفید و مهم فراوان دیگر.

ترجمه توحید صدوق

کتاب توحید شیخ صدوق به قلم محمدعلى سلطانى، به فارسى ترجمه شده است.

شروح کتاب

• شرح قاضی محمد سعید قمی شاگرد فیض كاشانی كه در سال 1099 ق به رشته تحریر درآمده است.
• شرح امیر محمدعلی نائب الصداره
• شرح فارسی مولا محمدباقر سبزواری (م 1090 ق)
• شرح سید نعمت الله جزایری

وضعیت نشر

این كتاب، به زبان عربی توسط انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، با تحقیق سید هاشم حسینی تهرانی در سال 1398 ق، به قطع وزیری چاپ شده است.

منابع

• محمدرضا ضميري، کتابشناسي تفصيلي مذاهب اسلامي، صفحه 257-258.
• شیخ صدوق، در همین دانشنامه

متن کتاب التوحید

التوحید